صد رمان برتر، شماره دو: «رابینسون کروزوئه» اثر «دانیل دفو»

صد رمان برتر، شماره دو: «رابینسون کروزوئه» اثر «دانیل دفو»

برای دیدن اولین رمان از لیست صد رمان برتر اینجا را کلیک کنید.

رمان «رابینسون کروزوئه» در جایگاه دوم صد رمان برتر قرار می گیرد و در ادامه مطلب دلایل پیچیدگی و محبوبیت زیاد این رمان را بررسی خواهیم کرد.

داستان انگلیسی با رمان «سیر و سلوک زائر» پا به عرصه وجود نهاد ولی جهش عظیم در این ژانر ادبی تقریبا 50 سال بعد و بعد از انقلاب باشکوه سال 1688 که در آن شاه جیمز دوم برکنار و ویلیام جانشین وی شد صورت گرفت. نویسنده ی این رمان که نقطه عطفی در تاریخ ادبیات انگلیسی است شخصیت بسیار جالبی دارد و در سال های آخر عمرش شروع به نوشتن این رمان کرد. اسم او در ابتدا «دانیل فو» بود ولی برای ارتقای مرتبه اجتماعی خود وی پیشوند De را به آن اضافه کرد. دانیل دفو مردی برای تمامی فصول بود: او ابتدا با روزنامه نگاری کار خود را شروع کرد و سپس به جاسوسی کردن روی آورد. دفو نیز همانند بانین توسط دولت وقت دستگیر و در سال 1703 زندانی شد. یکی از اصلی ترین تفاوت های وی با بانین البته شخصیت غیرمذهبی دفو بود.

این رمان مشهور یک ساختار پیچیده ی ادبی دارد. این رمان ادعا می کند که یک حقیقت تاریخی است که توسط خود رابینسون نوشته شده  و دفو آن را ویرایش کرده است. دفو در مقدمه نیز ادعا می کند که وی معتقد است که «اثر مجموعه ای از حقایق تاریخی است که دستکاری نشده اند.»

ما در این «سند تاریخی» با چه اتفاقاتی رو به رو می شویم؟ رمان «رابینسون کروزوئه» سه فاکتور بسیار مهم دارد که این رمان را متمایز می کند. نخست، یکی از نشانه های نبوغ بی نظیر دفو، راوی رمان و صدای روایتگر وی به عنوان یک شخص تنها در جزیره ای دورافتاده است. روایت این داستان، جذاب، و حالتی مکالمه وار دارد و احساسات عمیق و سطحی بسیاری را نیز برای خواننده مجسم می کند. سبک نگارش کتاب نیز حالتی گزارش گونه دارد که ایده آل ترین سبک برای دفو بود که تجربه روزنامه نگاری نیز داشت. رمان همچنین موفق می شود تا خواننده را به داخل ذهن قهرمان داستان ببرد و وی را با احساسات وی در مواجه با مشکلات متعددش آشنا کند و به همین خاطر است که ماجراجویی های وی به ماجراجویی های ما تبدیل می شوند و ما نیز با وی در تجربیاتش شریک می شویم. خوانندگان این رمان معمولا مجذوب دفتر خاطرات کروزوئه می شوند که در آن از خاطرات این تنها ماندن خود می نویسد.

و اینجاست که فاکتور دوم موفقیت رمان دفو خود را نشان می دهد: منبع الهام دفو برای نوشتن این اثر. بسیاری از منتقدان معتقدند که داستان کتاب دفو بر اساس داستان شخصی به نام الکساندر سلکرک نوشته شده است ولی این قضیه نبوغ دفو را زیر سوال نمی برد. داستان دفو نیز دقیقا مانند داستان بانین سفری انجیلی برای رستگاری را به تصویر می کشد: تخطی (شورش در دوران جوانی)، عذاب (غرق شدن کشتی وی)، توبه (درک دردناک حس انزوا)، و در نهایت رستگاری (بازگشت کروسو به خانه.) از لحاظ داستان سرایی باید گفت که چنین خط داستانی یک طلای خالص و ناب بوده است و پردازش این خط داستانی فقط از نویسنده ای حرفه ای مانند دفو انتظار می رفته است.

و فاکتور سوم: چطور می توان شخصیت های دفو را از یاد برد؟ این رمان نویس زبردست به خوبی اهمیت شخصیت پردازی را درک کرده بود و با هنر خود تصاویری به یاد ماندنی از شخصیت های خود بجا گذاشته است. به عنوان مثال، شخصیت Friday و جای پای معروف وی بر روی شن ها- که به عقیده رابرت لووی استیونسون یک از چهار لحظه ی به یاد ماندنی ادبیات انگلیس است- در کنار شخصیت رابینسون و طوطی اش به جزیی جدایی ناپذیر و ابدی از ادبیات انگلیس تبدیل شده اند. دفو نیز مانند سروانتس تصمیم گرفته است که برای شخصیت اصلیش یک همراه و پیرو خلق کند. رابطه ی بین Friday و رابینسون دقیقا مانند رابطه ی سانچو پانزا و دن کیشوت است و این دو زوج، خود الگویی برای زوجهای دیگری هستند که در ادبیات انگلیسی به وفور یافت می شوند: دکتر جکیل و آقای هاید، شرلوک هولمز و واتسون و ...

و در نهایت می توان به اصلی ترین فاکتور موفقیت این رمان اشاره کرد: ویژگی های متمایز دفو به عنوان یک نویسنده. دفو یک حرفه ای تمام عیار بود که با تمامی ساز و کارهای نوشتن آشنا بود. در طول دوران زندگی خود، دفو مقالات متعدد و شعرهای روایی بیشماری نیز نوشته بود و از بیش از 200 اسم مستعار نیز استفاده کرده بود. دفو نیز از جمله نویسندگانی بود که مایل بود از طریق نوشتن کسب درآمد کند زیرا دوست داشت زندگی مرفهی داشته باشد. اگر چه که شاید عنوان رمان نویس ادبی برای خود دفو بی معنی بوده باشد، ولی اثری که وی تولید کرده است در زمان خود زبان انگلیسی و ژانر رمان را با جهشی عظیم مواجه کرد.

تا پایان قرن نوزدهم میلادی، شما نمی توانستید کتاب دیگری بیابید که از نظر تعداد نسخه های مختلف چاپ شده از رابینسون کروزوئه مقامی بالاتر داشته باشد. 700 ویرایش مختلف از این کتاب وجود دارد و رمان نیز به زبان های بیشماری ترجمه شده است. همچنین، نویسندگانی نیز تلاش کرده اند که ادامه ای بر این داستان دفو بنویسند. تاثیر این رمان به حدی بود که صفتی با عنوان Robinsonade برای توصیف این نوع داستان های بخصوص بر اساس نام شخصیت اول داستان بوجود آمده است. فیلم دورافتاده تام هنکس در سال 2000 نیز اقتباسی از این رمان دفو بود.

این رمان برای اولین بار در تاریخ 25 آوریل 1719 در لندن چاپ شد. در نسخه اول این کتاب اسم قهرمان داستان به عنوان نویسنده بر روی کتاب چاپ شده بود و عنوان رمان نیز «زندگی و ماجراهای شگفت انگیز رابینسون کروزوئه اهل شهر یورک به قلم خودش» بود. اگر چه نسخه های دیگری نیز از این رمان در ماه ها و سال های بعد منتشر شد، اما امروزه خوانندگان این رمان نسخه اولیه را به عنوان متن اصلی می شناسند.

این رمان در ایران نیز بارها ترجمه شده است که از میان ترجمه های متعدد می توان به ترجمه ی مرجان رضایی چاپ شده از سوی نشر مرکز اشاره کرد.